Галелео Галилеи /Дэлхийн суутнууд/

Энэ удаагын дэлхийн суутнууд мэдээндээ Галелео Галилеи танилцуулж байна.Шинжлэх ухааны задлан шинжилгээний аргын хєгжилд онцгой байр суурь эзэлдэг италийн алдарт эрдэмтэн бол Г.Галилей билээ. Тэрээр 1564 онд Пиза хотод тєржээ.
Шинжлэх ухааны задлан шинжилгээний аргын хєгжилд онцгой байр суурь эзэлдэг италийн алдарт эрдэмтэн бол Г.Галилей билээ. 1564 онд Пиза хотод тєрж хотынхоо их сургуульд элсэн орсон ч тєлбєрєє барагдуулаагvй учир гарчээ. Гэвч 1589 онд их сургуульдаа багшийн ажилд орж хожим нь Падуаны их сургуульд шилжиж тэнд 1610 он хvртэл ажиллахдаа шинжлэх ухааны гарамгай нээлтvvдийнхээ дийлэнхийг хийсэн байна.
Галилей чухал нээлтvvдийнхээ анхныхыг механикийн салбарт хийжээ. Хvнд биес хєнгєнєє бодвол илvv хурдтай унадаг гэсэн грекийн гvн ухаантан Аристотелийн томъёоллын vнэн эсэхийг Галилей шалгахаар шийдэж хэд хэдэн туршилт хийсний дараа энэ томъёолол буруу болохыг нотолжэзт Хvнд болон хєнгєн биес агаарын vрэлт саад хийж байгаагаас бусад тохиолдолд адилхан хурдтай унадаг гэсэн дvгнэлтийг Галилей хийв. Тvvнээс гадна тухайн хугацаанд унаж байгаа биеийн туулж єнгєрvvлеэн зайг хэмжэж унаж байгаа биеийн замын урт нь уналт явагдсан хугацааны vржвэртэй тэнцvv болохыг тогтоов. Хурдасгалын байнгын коэффициент гэж нэрлэгддэг энэ нээлтээрээ аугаа эрдэмтний тоонд зvй ёсоор багтеан юм.
Галилей олон тооны туршилтуудынхаа дvнг математикийн томъёоллоор илэрхийлж байсан нь маш чухал ач холбогдолтой байлаа. Орчин vеийн шинжлэх ухааны тодорхойлох онцлог нь математик мъёолол, математик аргуудыг хэрэглэж байгаа явдал билээ.
Тvvний дараагийн бас нэг том ололт нь инерцийн хуулийг нээсэн явдал юм. Хєдєлгєєнд байгаа бие цааш нь тvлхэх хvч нєлєєлєхгvй хурд нь саардаг гэж хvмvvс vздэг байсныг Галилей туршилт хийж єєрчлєв. Yрэлт зэрэг хєдєлгєєнийг саатуулж байгаа нєлєєлєл байхгvй болно гэсэн дvгнэлтийг Галилеи хийжээ. Хожим нь И. Ньютон шинээр томъёолсон энэ зарчим нь физикийн шинжлэх ухааны суурь зарчмуудын нэг болсон билээ. Галилей хамгийн гайхамшигт нээлтvvдээ одон орны судлалд хийсэн билээ. ХVI зууны эхнээс Коперникийн гелио тєвийн онолыг баримтлагчид болон гелио тєвийн эртний онолыг хамгаалагчдын хооронд маргаан vvсэж удтал vргэлжилсээр байлаа. Коперникийн зєвийг ойлгож байсан ч Галилей нотолж чадахгvй байлаа. Тэгж байтал 1609 онд Голланд улсад телескоп зохион бvтээгдсэнийг Галилей дуулаад тvvний ажиллах зарчмыг нь амаар яриулж байгаад илvv боловсронгуи телескоп бvтээж туршилт хийсээр жилийн дараа цуврал нээлтvvдээ олон нийтэд танилцуулжээ.
Галилей Cap pyy дурандан ажиглалт хийж тvvн дээр олон тооны галт уулын цар, єндер уулс байна, тэнгэрийн эрхэсийн гадаргуу тэгш биш манай дэлхий шиг овон товонтой юм байна, Тэнгэрийн заадсыг харсаар тэр бол манан будангаар битvv бvрхэгдсэн цул бие биш хvн энгийн нvдээр алсаас харахад нэг юм шиг харагдаж буй маш олон тооны одоос бvрддэг юм байна гэдгийг хvн тєрєлхтєнд ойлгуулсан юм. Тэрчилэн Бархасвадь гарагийг тойрон тvvний дєрвєн дагуул байнга эргэлддэг юм байна, иймд тэнгэрийн эрхэс гараг зєвхєн манай эх дэлхийг тойрч эргэлддэг бус мєн аливаа гаригийг тойрч эргэлддэг юм байна гэж Галилей мэдэгдлээ.
Нар руу ажиглалт хийж Нар дээр толбууд байдагт эрдэмтдийн анхаарлыг хандуулж чадлаа. Тэрчилэн Цолмон гарагийн vелэл Сарныхтай адилхан болохыг олж мэджээ. Эдгээр нээлтvvд нь манай эх дэлхий болон бусад гарагууд Нарыг тойрч эргэлддэг гэсэн Коперникийн онолыг баттай нотлоход их тус дэм болжээ.
Гапилей ийнхvv Коперникийн онолыг дэмжсэнд шашны хvрээнийхэн дургvйцэж 1616 онд тvvнд дээрх онолыг сурталчлахыг хоригложээ. Галилей энэ хоригийг нилээд хэдэн жил эсэргvvцэж байсан боловч 1623 онд Ромын хамба лам насан єєд болсноор дээрх хориг vйлчлэхээ больжээ.
Г.Галилей дараагийн зургаан жилийг «Дэлхийн хамгийн гол хоёр системийн тухай харилцан яриа» гэсэн алдарт бvтээлээ туурвихад зориулжээ. Энэ ном 1672 онд хэвлэгдмэгц шашныхан дургvйцэж 1616 оны хоригийг зєрчлєє гэж буруушаасан ч тvvнийг шоронд суулгаж арай зvрхэлсэнгvй, Арчетри дахь шилтгээнд нь гэрийн хорионд байлгах шийтгэл ногдуулжээ. Тэрчилэн Эх дэлхий Нарыг тойрч эргэлддэг гэсэн онолоосоо олны ємнє татгалзах шvvхийн шийдвэр гарсныг 69 настай Г.Галилей биелvvлэв.
Алдарт эрдэмтэн маань Арчетри дахь шилтгээндээ механикийн асуудлуудыг судалж байсаар 1642 онд ертєнцийн мєнх бусыг vзvvлсэн юм.
Тvvний хийсэн шинжлэх ухааны нээлтvvдээс илvv тvvний шинжлэх ухааны арга зvйг хєгжvvлэх vйлсэд оруулсан хувь нэмэр зуйргvй аугаа билээ. Тvvнээс ємнєх vеийн Аристотелийн чиглэлийг барьсан гvн ухаантан-эрдэмтэд єєрсдийн ажиглалтьы чанар, vзэгдлvvдийн ангилалд онцгой анхаардаг байсан бол Галилей аливаа vзэгдлийг судлахдаа vнэн бодит байдал, тоон vзvvлэлтvvдийг эрхэмлэх болжээ. Тэр vеэс тоон vзvvлэлтvvдийг яг таг тооцох нь шинжлэх ухааны судалгааны vндсэн арга болсон юм.
Г.Галилей шинжлэх ухааны танин мэдэхvйд туршилтын хандлага чухал ач холбогдолтойг єргєн сурталчилж аливаа нэр хvндтэй хvний vг биш чухамдаа туршилт бол шинжлэх ухааны vнэний нотолгоо гэж vздэг байжээ.